فُعلان(غُفران)، فِعلان(هجران) و… + مصادرثلالی مزید

غیرمصدری:نمی توان از آنها اسم مشتق ساخت. مانند: الّدار،القلم، الجِدار، السِّلاح و…

*** مشتق : ازکلمه ی دیگرگرفته شده است. معنای وصفی وریشه ی فعلی دارد.   مشتقّات عبارتند از:

۱)اسم فاعل (= ‌‌‌‍‍صفت فاعلی درفارسی) درثلاثی

مجّرد: بروزن فاعل

مزید: از فعل مضارع مزید  - حذف حروف مضارعه وقراردادن « ﻣُ »- مکسور(ــِ) کردن عین الفعل (حرف ماقبل آخر)

2) اسم مفعول(= صفت مفعولی در فارسی) درثلاثی

مجّرد: بروزن مفعول           

مزید: فعل مضارع مزید      - حذف حروف مضارعه وقراردادن “ﻣُ”   - مفتوح (ــَ) کردن عین الفعل (حرف ماقبل آخر)

3) صفت مشبهه: دلالت برصفتی نسبتا ثابت، دائمی ودرونیفاعل دارد

الف :اوزان مشهور

فِعْل : سَهْل‚ صَعْب‚ شَیْخ

فِعْل : صِفْر(خالی)- خِمل(خالص)- دِلف(شجاع‚ دلیر)

فُعْل: صُلب(محکم)- حُرّ(آزاد)-حُسن- حُلو(شیرین)

فَعَل: حَسَن(نیکو)- یَبَس(خشک)- بَطََل(قهرمان)- صَمَد(بی نیاز)

فَعِل: خَشِن- فَرِحِ(شادمانی)- حَذِر(بیمناک)

فَعیل: کریم- شریف- بخیل- حَزین(غمگین) بصیر

فَعول: غَیور(باغیرت)

فَعال: جَبان(ترسو)- ]حَصان(باعفّت)- رَزان(باوقار)  برای مؤنّث[

فُعال: شُجاع

فَیْعل: سَیِّد-مَیِّت

فُعْلان: حُسبان(حساب شده)

فعْلان(اگرمؤنّثش فُعْلَی باشد): (غضبان-غضبی)-(عطشان-عَطشی)-(جَوعان-جَوعی)

ب: أفعل وصفی  بروزن أفْعَل

که دلالت دارند بر        رنگ =مؤنّث: بیضاء٫حمراء٫سوداء٫صفراء      مذکّر: ابیض، أحمر، أسود، أصفر، فَعْلاء

                                      عیب =  مذکّر: أبکم(لال)٫أصمّ(کر)٫أعمی(کور)٫أبله       مؤنّث: بکماء، صمّاء، عمیاء، بلهاء

نکات :

*  صفت مشبّهه همیشه ازفعل لازم ساخته می شود.(برعکسِ اسم فاعل که ازمتعدّی ساخته می شود)

*  صفت مشبّهه ازغیرثلاثی مجرّد همان صیغه اسم است.

        مانند:مجتهد- منافق- معتدل- مستقیم- مهذّب- مستوی- مقدّس- منزّه- مؤمن

*   درثلاثی مجرّد نیزاگراسمی بروزن فاعل باشد و دلالت برصفت ثابت کند صفت مشبّهه است.

        مانند: طاهر- کامل- جاهل- فاجر-

۴) اسم مبالغه: دلالت بر بسیاربودن صفتی برای فاعل دارد.

- وزن های مشهور

* فعّال: تّواب-غفاّر-ستّار-وهّاب(بسیاربخشنده)-صبّار-سمّاع-حلّاف(بسیارقسم خورده)-عبّاس

* فعَّالة: علّامة- لوّامة- نمّامة- فهّامة

* فِعّیل: صِدّیق(بسیارباصداقت)- سِکّیت(پرسکوت)

* فُعّول: قُدّوس(بسیارپاک ومنزه)- سُبّوح(بسیارپاک)

* مِفْعیل: منطیق(بسیارسخنور)مسکین(بسیاردرمانده)

* فَیْعول: (قَیّوم)

* فُعَلَة: هُمَزَه(بسیارنکوهش گر)- لُمَزَه(بسیارعیب جو)

  نکات :

* الف: اگراسمی بروزن فعّال باشد و بر شغل و حرفه دلالت کند.

درصورتی که:

- ریشه ی فعلی داشته باشد اسم مبالغه است. طبّاخ- بنّاء- حمّال- سقّاء

- ریشه ی فعلی نداشته باشد اسم مبالغه نیست. عطّار-جرّاح- تمّار- حجّار- صیّاد- فلّاح

* ب: طرز تشخیص اوزان مشترک صفت مشبهه و صیغه مبالغه و اسم فاعل :

برای اینکه یک کلمه مشتق باشد سه عنصر در آن هم زمان باید وجود داشته باشد :

۱-  وزن مشتق ۲- کاربرد وصفی ۳- معنی وصفی 

مثلا حلیب یا صلیب دارای وزن مشتق هستند اما معنی وصفی ندارند پس مشتق نیستند .

* وزن فعول و فعیل بین صفت مشبهه و صیغه مبالغه مشترک است .دقّت کنید که اگر از آن کلمه، اسم فاعل نداشتیم و یا اسم فاعل هم معنا با آن وزن داشتیم، آن کلمه صیغه مبالغه است در غیر این صورت صفت مشبهه است . 

مثال : رؤوف بر وزن فعول است چون رائف نداریم پس رؤوف صیغه مبالغه است .

علیم بر وزن فعیل است کلمه عالم داریم که در همان معنای علیم است . پس علیم صیغه مبالغه است.

صبور بر وزن فعول است کلمه صابر داریم که در همان معنای صبور است . پس صبور صیغه مبالغه است .

صدیق بر وزن فعیل است کلمه صادق داریم اما در معنای صدیق نیست پس صدیق صفت مشبهه است .

برخی کلمات بر وزن فاعل هستند ولی صفت مشبهه می باشند هرگاه کلمه ای که بر وزن فاعل است اگر کاری را انجام بدهد اسم فاعل است. مانند قاضی و کاتب  امّا اگر کاری انجام ندهد صفت مشبهه است. مانند طاهر و معتدل

*ج: مذکّر و مونّث درصیغه ی مبالغه غالباً یکی است و چنانچه (ة) درآخرآن باشد، دلالت برکثرت مبالغه دارد نه تأنیث .

۵) اسم تفضیل

الف: درثلاثی مجرّد:   بروزنأفْـعَل: أکبر-أصغر-أعظم-أدنی

                               فُعلی: کبری-صغری-عُظمی- دنیا

ب: درغیرثلاثی مجّرد + رنگ هاوعیب ها : استفاده ازکلماتی مانند:اَشَد- اکثر- اعظَم- اوسَع

                                    أشَدُّحُمْرَةً(سرخ تر)،أعظمُ اِعْوِجاجاً (کج تر)،أکثرُاشتیاقاً(بااشتیاق تر)

نکات:

* الف :  اگراسم تفضیل

- همراه با « مِنْ » معنای صفت تفضیلی فارسی:لاخُلْقَ أقْبَحُ مِنَ الکِبرِ. هِیچ خُلقی زشت تراز خودپسندی نیست.

- بـدون « مِنْ »   معنای صفت عالی :هُوَأعْلَمُ الطُّلّا بِ. اوعالم ترین دانشجویان است

* ب :  دوکلمه ی« خیر» و« شرّ» اگربه معنای

                                               - خوب وبد = صفت مشبّهه :  هذاالعَمَلُ خَیْرٌ. این کار،خوب( نیک)است.

                                               - بهتروبدتر= اسـم تفضیـل: شُّرُالُأُمورِخیانَةٌ. بدترین کارها خیانت است.

۶) اسم مکان و زمان: دلالت برزمان ومکان وقوع دارد.

* درثلاثی مجرّد: دو وزن دارد

       مَفْعِل: درصورتی که مضارعش مکسورالعین (یَفعِلُ) باشد  مانند: یَجلِسُ: مَجْلِس ؛ یَنْزِلُ: مَنْزِل ؛ ینطق: منطق

     مَفْعَل: درصورتی که مضارعش مفتوح یامضموم العین ( یَفعَلُ ، یَفْعُلُ) باشد.  یَطَبَخُ:مطبخ ؛ یَشْرَب:مَشْرَب

  * برخی ازافعال اسم مکان وزمان آنها استثناءً به جای مَفْعَل بروزن مَفعِل آمده است.

      مانند: سَجَدَ ـُـ : مَسجِد  ،  غَرُبَ ـَـ : مَغرِب  ،  شرق ـُـ : مشِرق

* درثلاثی مزید: همان صیغه ی اسم مفعول هر باب است و ازمعنای آنها می توان تشخیص داد.

مُجْتَمَع(محلّ اجتماع)،مُسْتَخْرَج(محلّ استخراج)،مستقّر(قرارگاه)،مُنْطَلَق(زمان یا مکان حرکت)

نکات:

* گاهی برای نشان دادن کثرت چیزی درمکان ازاسم جامد بر وزن(مِفعَلَه) استفاده می شود.

   مانند: مَکْلَبَة (جایی که سگ زیاد است) مدرسة(جایی که زیاددرس خوانده می شود)

* کلماتی مانند میعاد، معراج، میقات، میلاد و…اسم زمان هستند که برخلاف قاعده آمده اند.

۷) اسم آلت : دلالت برابزاروادوات فعل دارد.

الف: اسم آلت جامد: (بدون قاعده است) مانند: جَرَس(زنگ)، فَأس(تبر)، کُوب(فنجان)،سِکّین(چاقو)، قَدُوم(تیشه)- قلم

ب: اسم آلت مشتق بروزن های:

مِفْعَل: مِقبَض(دستگیره)، مِبرَد (سوهان)، مِدفَع(توپ جنگی)- مِعبَر(پل)- مِخلَب(چنگال)

مِفْعَلَة: مِکنَسَة(جاروب)، مطرقة(چکش)، مِروَحَة(بادبزن)، مِسطَرَة(خط کش)

مِفْعال: مِصباح(چراغ)، مِفتاح(کلید)، مِسمار(میخ)، مِذیاع(رادیو)، مِنشار(ارّه)

* توجّه : برای تشخیص جامد یا مشتق بودن کلمات جمع، باید به مفردآنها توجّه کنیم.

	<-PollName-> <-PollItems->

<-PollName->

<-PollItems->

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: